ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΘΡΗΣΚΕΙΩΝ
Εν Πειραιεί τη 27η Μαΐου 2024
ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ «ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ» ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ;
(Σχόλιο στην πρόσφατη «χειροτονία» διακόνισσας)
Όπως έχουμε και άλλοτε τονίσει, η καθιέρωση από ορισμένες προτεσταντικές κοινότητες, όπως αυτής των Αγγλικανών, της «χειροτονίας» των γυναικών σ’ όλους τους βαθμούς της Ιερωσύνης, μέχρι και του Επισκόπου, οφείλεται στην επικράτηση καινοφανών θεολογικών αντιλήψεων στους κόλπους του Προτεσταντισμού σχετικά με το θέμα αυτό, που είναι σαφώς ξένες προς το περιεχόμενο της αντιστοίχου διδασκαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Έχουν δε την αφετηρία τους, κατά κύριον λόγον, στην απόρριψη υπό των Προτεσταντών σύνολης της Εκκλησιαστικής και Πατερικής μας Παραδόσεως.
Μετά τη «Σύνοδο» της Κρήτης, στις συνοδικές αποφάσεις της οποίας, ως γνωστόν, το έργο και η «θεολογική» παραγωγή του Π.Σ.Ε. καταφάσκεται και επαινείται, (αντί απορρίψεως), αναζωπυρώθηκε και πάλι το εν λόγω θέμα από γνωστούς κύκλους, στην προσπάθειά τους να φέρουν σε ακόμη μεγαλύτερη προσέγγιση την Ορθοδοξία με τον Προτεσταντισμό μέσα στα πλαίσια του οικουμενιστικού γίγνεσθαι. Πριν μερικά χρόνια, και συγκεκριμένα το 2020, πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη Διεθνές Συμπόσιο με τίτλο: «Διακόνισσες: Παρελθόν – Παρόν – Μέλλον». Σύμφωνα με σχετική ανοικτή επιστολή της διοργανωτικής επιτροπής προς τις Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες: «Το συμπόσιο εξέτασε από επιστημονική και εκκλησιαστική προοπτική τον θεσμό των διακονισσών της Εκκλησίας, τόσο κατά τους πρώτους όσο και κατά τους επόμενους αιώνες, καθώς και τις σύγχρονες αντιδράσεις και επιφυλάξεις των Ορθοδόξων Εκκλησιών και άλλων χριστιανικών παραδόσεων». Ακολουθούν στην επιστολή οι λόγοι, οι οποίοι καθιστούν την αναβίωση του θεσμού των διακονισσών ως «επείγουσα ανάγκη».
Φαίνεται ότι οι εισηγήσεις και τα πορίσματα του Συμποσίου εκείνου της Θεσσαλονίκης άρχισαν να υλοποιούνται και να εφαρμόζονται στην πράξη μόλις το 2024 με πρωτοπόρο την Ι. Μητρόπολη Ζιμπάμπουε του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Όπως πληροφορηθήκαμε από το διαδίκτυο, ο Μητροπολίτης Ζιμπάμπουε κ. Σεραφείμ προχώρησε πρόσφατα στη «χειροτονία» διακόνισσας, επικαλούμενος πρακτικές ανάγκες, προκειμένου να διευκολυνθεί, το ιεραποστολικό έργο της Μητροπόλεως: «Η ιεραποστολή στην Αφρική έχει ανάγκη τις διακόνισσες, κυρίως για το ποιμαντικό έργο και για τις βαπτίσεις των ενηλίκων γυναικών, καθώς και σε ιδιαίτερες περιπτώσεις…».[1] Ωστόσο όπως επισημαίνει ο Σεβ. Μητροπολίτης Αντινόης κ. Παντελεήμων, βαθύς γνώστης του ιεραποστολικού έργου της Αφρικής, σε επιστολή του προς τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόδωρο τον Β΄, (17.5.2024): «Στην Ιερά Μητρόπολη Ζιμπάμπουε δεν υπάρχει τόση μεγάλη προσέλευση των νεοφωτίστων, ώστε να απαιτεί την κατάσταση χειροτονίας Διακόνισσας. Εξ’ άλλου, όπως Υμείς ο ίδιος γνωρίζετε, και με όλο τον σεβασμό, ο Σεβασμιώτατος Αδελφός κ. Σεραφείμ, απουσιάζει τον περισσότερο καιρό από την έδρα του. Πού, λοιπόν η ανάγκη χειροτονίας Διακόνισσας;;;». Οι βαθύτεροι λόγοι, κατά την ταπεινή μας γνώμη, δεν μπορεί να είναι άλλοι από την προώθηση του οικουμενιστικού πνεύματος, το οποίο ως γνωστόν απαιτεί την προσέγγιση και τον συγκερασμό όλων των χριστιανικών ομολογιών και όλων των θρησκειών.
Σύμφωνα με την είδηση: «Η Angelic Molen από το Χαράρε της Ζιμπάμπουε χειροτονήθηκε διακόνισσα στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής από τον μητροπολίτη Ζιμπάμπουε Σεραφείμ.…Η διακόνισσα Αγγελική….έχει εργαστεί για την ορθόδοξη νεολαία της Ζιμπάμπουε, οικοδομώντας ένα θεμέλιο ποιμαντικής φροντίδας στην κοινότητά της, όπως αναφέρει η τοπική εκκλησία. Η ίδια έχει οργανώσει εκκλησιαστικό σχολείο, ομάδες για μητέρες και συναντήσεις νέων. Αυτή την περίοδο σπουδάζει στο πανεπιστήμιο Γεωγραφία και Περιβαλλοντικές Σπουδές»[2].
Είναι σημαντικό το ότι ο Σεβ. Μητροπολίτης Ζιμπάπουε κ. Σεραφείμ ενήργησε κατόπιν συνοδικής αποφάσεως του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Στις εργασίες της εν λόγω Συνόδου ο Σεβ. κ. Σεραφείμ παρουσίασε σχετικό υπόμνημα και κατόπιν «ακολούθησε γόνιμη συζήτηση που ολοκληρώθηκε με ομόφωνη Συνοδική απόφαση μετά από πρόταση του Αλεξανδρινού Προκαθημένου για την Αναβίωση του θεσμού των Διακονισσών»[3]. Σε σχετική ανακοίνωσή του το Πατριαρχείο διευκρινίζει ότι «οι διακόνισσες δεν κατεστάθησαν ποτέ στην ιστορία της Εκκλησίας ως γυναίκες- λειτουργοί των Ιερών Μυστηρίων, αλλά ως αφιερωμένες γυναίκες-βοηθοί του εν γένει ποιμαντικού, λειτουργικού και αγιαστικού έργου της Εκκλησίας, απευθυνομένων μόνον σε γυναίκες, όπου οι τοπικές συνθήκες και τα ήθη τις απέκλειαν από την εκκλησιαστική ζωή»[4]. Παρά ταύτα όμως το φωτογραφικό υλικό παρουσιάζει την εν λόγω «διακόνισσα» να είναι ενδεδυμένη τα άμφια του διακόνου, να εισέρχεται δια της Ωραίας Πύλης στο Ιερό Βήμα και να παραστέκεται, όπως οι διάκονοι, στην Αγία Τράπεζα. Επίσης εικονίζεται να κρατά το άγιο Ποτήριο και να κοινωνεί τους πιστούς!
Στο Διορθόδοξο Θεολογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Ρόδο το 1988,[5] ένας εκ των εισηγητών, ο μακαριστός καθηγητής Ευάγγελος Θεόδωρου ανέπτυξε το θέμα με τίτλο: «Ο θεσμός των διακονισσών εις την ορθόδοξον Εκκλησίαν και η δυνατότης αναβιώσεως αυτού». Στην εν λόγω εισήγηση, μεταξύ άλλων, παραθέτει αρχαίο κώδικα που περιλαμβάνει τυπικό «επί χειροτονία διακονίσσης». Σ’ αυτό αναφέρονται τα εξής: «…Κατά δε τον της μεταλήψεως των θείων μυστηρίων καιρόν κοινωνεί μεν, [η διακόνισσα], του θείου σώματος και αίματος μετά τους διακόνους, λαμβάνουσα δε το ποτήριον εκ των του αρχιερέως χειρών ουδενί μεταδίδωσιν, αλλ’ ευθύς επιτίθησι αυτώ τη αγία τραπέζη».[6] Σε άλλο σχετικό κώδικα αναφέρονται τα εξής: «…[ο αρχιερεύς επεύχεται τη διακονίσση κατά την ώρα της χειροτονίας της]…και τοις αγίοις ούτω ναοίς προσκαρτερείν ου μην και τοις αχράντοις μυστηρίοις υπηρετείν επιτρέπει, ή ριπίδιον εγχειρίζεσθαι, ως επί του διακόνου…».[7] Από τις παραπάνω αρχαίες μαρτυρίες γίνεται ξεκάθαρο, ότι η διακόνισσα ούτε να κοινωνεί είχε την εξουσία, ούτε να επιτελεί χρέη διακόνου.
Με το θέμα του αρχαίου θεσμού των διακονισσών έχει ασχοληθεί το Γραφείο μας με σχετικό δημοσίευμα με τίτλο: «Ο θεσμός των διακονισσών στην ορθόδοξη παράδοση και στους κόλπους της παναιρέσεως του οικουμενισμού», (19.3.2020). Στο δημοσίευμα αυτό μεταξύ άλλων αναφέραμε ότι στην αρχαία Εκκλησία υπήρχε όντως και λειτουργούσε ο θεσμός των διακονισσών. Ο 48ος Ιερός Κανών της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου ορίζει ότι η σύζυγος του επισκόπου «ει και αξία φανείη, προς το της διακονίας αναβιβαζέσθω αξίωμα». Ο 15ος Ιερός Κανών της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου επίσης ορίζει «διάκονον μη χειροτονείσθαι γυναίκα προ ετών τεσσαράκοντα και ταύτην μετά ακριβούς δοκιμασίας». Oι «Αποστολικές Διαταγές» αφ’ ενός μνημονεύουν τον θεσμό των διακονισσών και αφ’ ετέρου τον συνδέουν με την άσκηση του όλου πνευματικού έργου της Εκκλησίας: «…και γαρ εις πολλάς χρείας γυναικός χρήζομεν διακόνου. Και πρώτον μεν εν τω φωτίζεσθαι γυναίκας, ο διάκονος χρίσει μεν μόνον το μέτωπον αυτών τω αγίω ελαίω και μετά τούτον δε η διάκονος αλείψει αυτάς. Ου γαρ ανάγκη τας γυναίκας υπό ανδρών κατοπτεύεσθαι».[8] Ο Άγιος Επιφάνιος Κύπρου, συνοψίζοντας την περί του θεσμού των διακονισσών εκκλησιαστική συνείδηση, παρατηρεί ότι ο θεσμός ήταν αναγκαίος ένεκα της «σεμνότητος του γυναικείου γένους, ή δι’ ώραν λουτρού, ή επισκέψεως πάθους, ή πόνου και ότε γυμνωθείη σώμα γυναίου, ίνα μη υπό ανδρών ιερουργούντων θεαθείη».[9] Ο Θεόδωρος Βαλσαμών μας πληροφορεί ότι αι προς χειροτονίαν διακόνισσες εξελέγοντο από τις τάξεις των μοναζουσών, ήταν εκλεκτές μοναχές, ή μεγαλόσχημες, ή και ηγουμένες γυναικείων μοναστηριών.[10] Κλασικό παράδειγμα η αγία Ολυμπιάδα η διακόνισσα, η οποία αναδείχθηκε ηγουμένη σε γυναικείο μοναστήρι, που ίδρυσε πλησίον του Iερού Ναού της αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως…. Άλλοι τομείς δράσεως και διακονίας ήταν η μεταφορά και μετάδοσις κατ’ οίκον της Θείας Κοινωνίας σε ασθενείς γυναίκες, το «σαβάνωμα» των κεκοιμημένων χριστιανών γυναικών, η προσφορά τους στα έργα της αγάπης της φιλανθρωπίας και της ιεραποστολής, στην κατήχηση των εθνικών γυναικών και γενικότερα στο διδακτικό και κατηχητικό έργο της Εκκλησίας, πάντοτε σε συνεργασία μετά του Επισκόπου. Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα γυναικών που προσέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στους παρά πάνω τομείς δράσεως της Εκκλησίας, αναφερόμενες τόσο στην Καινή Διαθήκη, όσο και στην Εκκλησιαστική μας παράδοση. Οι «Αποστολικές διαταγές» μας διασώζουν ακόμη σειρά τυπικών χειροτονίας των διαφόρων τάξεων του κλήρου, μεταξύ δε αυτών συμπεριλαμβάνουν και «τυπικόν χειροτονίας διακονισσών», το οποίο διέφερε σε ελάχιστα σημεία προς το «τυπικό χειροτονίας διακόνου».
Εκτός από τις εύστοχες παρατηρήσεις του Σεβ. Μητροπολίτου Αντινόης που αναφέραμε πιο πάνω, στην εν λόγω «χειροτονία» αντέδρασε και ο Σεβ. Μητροπολίτης Ικονίου κ. Θεόληπτος, ο οποίος τόνισε πως «Η χειροτονία της διακόνισσας στην Ι.Μ. Ζιμπάμπουε είναι εξευτελισμός…Με μεγάλη έκπληξη διάβασα στο διαδίκτυο ότι ένας Μητροπολίτης του δευτερόθρονου Πατριαρχείου Αλεξανδρείας χειροτόνησε μια διακόνισσα στην μακρινή Ζιμπάμπουε. Αυθαίρετα μια Ορθόδοξος Εκκλησία προχώρησε και επανέφερε ένα παλαιό θεσμό που έχει ατονήσει από τον 3ο αιώνα μ. Χ….»[11]. Και καταλήγει: «Το άλλο θέμα είναι ο τρόπος της χειροτονίας των διακονισσών που δεν έχει καμία μα καμία σχέση με αυτό που έγινε στη Ζιμπάμπουε.…Αυτή η χειροτονία που έγινε είναι ο εξευτελισμός στον ανώτατο βαθμό της χειροτονίας των Διακόνων … Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου»[12]! Στο σημείο αυτό να προσθέσουμε ότι το ιεραποστολικό κλιμάκιο της Ι. Μητροπόλεως Ζιμπάμπουε είναι ένα από τα πολλά ανάλογα Ορθόδοξα κλιμάκια που λειτουργούν στην αφρικανική Ήπειρο. Κανένα όμως από τα πάμπολλα αυτά κλιμάκια δεν προχώρησε σε «χειροτονία» διακονίσσης, απλούστατα διότι δεν θεώρησε αναγκαία μια τέτοια «χειροτονία». Μπορούμε να πούμε, ότι μόνο στο ιεραποστολικό κλιμάκιο της Ι. Μητροπόλεως Ζιμπάμπουε υπήρξε τόσο οξύ και επείγον πρόβλημα, ώστε να είναι επιτακτική η ανάγκη «χειροτονίας» διακονίσσης;
Όταν πριν από 20ετία είχε ανακινηθεί θέμα «χειροτονίας διακονισσών» στην Εκκλησία της Ελλάδος, ο νυν Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος, ως εισηγητής, είχε επισημάνει ότι, «Ουδέποτε εις την συνείδησιν της Εκκλησίας επεκράτησεν η αντίληψις διαφόρων κύκλων αιρετικών (γνωστικών, μοντανιστών, μαρκιωνιτών) κατά την οποία αι γυναίκες είναι δυνατόν να αποκτήσουν ιερουργικά, ιερατικά καθήκοντα, ανάλογα με εκείνα του πρεσβυτέρου ή και του επισκόπου…Στη συζήτηση που είχε γίνει το 2004, η Ιεραρχία είχε καταλήξει ότι ο θεσμός των διακονισσών ουδέποτε καταργήθηκε και πως επαφίεται στη ‘διακριτική ευχέρεια του επιχωρίου επισκόπου η καθοσίωση των γεροντισσών των ιερών μονών της επαρχίας αυτού, για τις ανάγκες της ιεράς μονής και μόνο’»[13].
Πιστεύουμε ακράδαντα ότι οι βαθύτεροι λόγοι αυτής της «χειροτονίας» είναι άλλοι, σίγουρα όχι ποιμαντικής φύσεως. Είναι συχνό το φαινόμενο σήμερα να συμπροσεύχονται υψηλά ιστάμενα εκκλησιαστικά πρόσωπα, με «ιέρειες» και «επισκοπίνες», που σημαίνει έμμεση αναγνώριση της «ιεροσύνης των γυναικών»! Πριν λίγο καιρό ο Σεβ. Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος ανακηρύχτηκε αντιπρόεδρος του «Εθνικού Συμβουλίου Εκκλησιών του Χριστού των ΗΠΑ», με πρόεδρο την «Επισκοπίνα» Elizabeth Eaton, της Λουθηρανικής Ευαγγελικής «Εκκλησίας» της Αμερικής![14]
Υπάρχει και μια άλλη διάσταση του ζητήματος της «γυναικείας ιεροσύνης», η οποία υπαγορεύεται από ισχυρά διεθνή φεμινιστικά κέντρα. Ο θεολόγος και συγγραφέας κ. Κ. Νούσης σημείωσε: «Η κακή όψη του φεμινισμού θέλει, αφού εισήλθε σχεδόν παντού και επικράτησε επιθετικώ τω τρόπω, να αλώσει και την Ορθόδοξη Παράδοση. Η προχθεσινή χειροτονία κινεί εύλογα υποψίες οικουμενιστικού χαρακτήρος, έστω και αν είναι αβάσιμες, καθόσον ανοίγει τον δρόμο της εξομοίωσής μας με τις δυτικές χριστιανικές ομολογίες (βλ. Προτεσταντισμός και Αγγλικανισμός).…»[15].
Κλείνοντας, εκφράζουμε τον φόβο μας ότι η όψιμη αυτή αναβίωση του θεσμού των διακονισσών έχει ως απώτερο στόχο την προώθηση και καθιέρωση της γυναικείας Ιερωσύνης και στους δύο επόμενους βαθμούς, του Πρεσβυτέρου και του Επισκόπου, μέσα στο χώρο της Ορθοδοξίας. Πιστεύουμε ότι το θέμα της αναβιώσεως του θεσμού των διακονισσών δεν αποτελεί στην παρούσα χρονική συγκυρία πρώτη προτεραιότητα στη ζωή της Εκκλησίας. Η πρώτη προτεραιότητα σήμερα, κατά την ταπεινή μας γνώμη, είναι η ακύρωση των αποφάσεων της «Συνόδου» της Κρήτης», η Συνοδική αντιμετώπιση της παναιρέσεως του Οικουμενισμού και στη συνέχεια η θεραπεία του γνωστού υφισταμένου σχίσματος με αφορμή το ουκρανικό Αυτοκέφαλο. Εν προκειμένω, παρακαλούμε ταπεινά το δευτερόθρονο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, να ανακαλέσει την εν λόγω «χειροτονία», στην οποία δυστυχώς δεν τηρήθηκαν τα αρχαία τυπικά που καθορίζουν τον τρόπο της «χειροτονίας» της διακονίσσης, αλλά και τα καθήκοντα της. Η παρούσα χρονική συγκυρία είναι τελείως ακατάλληλη για τέτοιου είδους ενέργειες, καθ’ όν χρόνον η παγκόσμια Ορθοδοξία μετράει τις πληγές της από την προηγηθείσα «Σύνοδο» της Κρήτης και το ουκρανικό Αυτοκέφαλο. Ας μην δημιουργούμε αφορμές για καινούργια σχίσματα και διαιρέσεις.
Εκ του Γραφείου επί των Αιρέσεων και Παραθρησκειών
[1] https://orthodoxia.info/news/to-patriarcheio-alexandreias-tin/
[2] https://orthodoxia.info/news/zimpampoye-cheirotonithike-proti-gyn/
[3]https://www.romfea.gr/patriarxeia-ts/patriarxeio-alexandreias/63275-i-i-m-zimpampoue-gia-to-thema-tis-xeirotonias-diakonissas
[4] Όπου ανωτέρω
[5] Διορθόδοξο Θεολογικό Συνέδριο: «Η θέσις της γυναικός εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία και τα περί της χειροτονίας των γυναικών», Ρόδος, 30 Οκτωβρίου – 7 Νοεμβρίου 1988, Εκδ. «Τέρτιος», Κατερίνη 1994.
[6] Ο.π. σελ. 330
[7] Ο.π. σελ. 330-331.
[8] Αποστολικαί Διαταγαί ΙΙΙ,16,2.
[9] Επιφανίου, Κατά αιρέσεων, 5,9 PG 42,744.
[10] Ερμηνεία εις τον μη΄ Κανόνα της εν Τρούλλω Οικουμενικής Συνόδου, Migne, Ε.Π. 137,658.
[11] https://romioitispolis.gr/ikonioy-theoliptos-i-cheirotonia-tis-diakonissas-stin-i-m-zimpampoye-einai-exeytelismos/
[12] Όπου ανωτέρω
[13]https://www.orthodoxtimes.gr/ixeis-afixeis-apo-to-patriarcheio-alexandreias-gia-to-thema-tis-cheirotonias-diakonissas/
[14] https://www.ekirikas.com/o-archiepiskopos-elpidoforos-antipro/
[15]https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/63265-akyrotea-i-xeirotonia-tis-protis-orthodoksis-diakonissas
